Parijs: de stad van de liefde, de wandelingen langs de Seine en natuurlijk de Eiffeltoren. Als je in Parijs bent geweest is het niet de vraag óf je de Eiffeltoren op de foto hebt staan, maar op hoeveel foto’s de toren te zien is. Zeker vanaf Place du Trocadéro heb je goed zicht op de Eiffeltoren en terwijl het langzaam donker wordt, kan je vanaf daar ook de verlichting van de Eiffeltoren aan zien gaan. Vanaf dat moment is het officieel niet meer toegestaan om zonder toestemming een foto van de Eiffeltoren te maken en deze te verspreiden. Maar wat is daar de reden voor en zijn er meer bekende werken waar dit ook voor geldt?

Publiek domein
Wanneer het auteursrecht op een werk is verlopen, komt het werk in het publiek domein, ook wel aangeduid als de openbare ruimte. In Europa verloopt het auteursrecht 70 jaar na het overlijden van de maker.

Vrijheid van panorama
In Nederland is het toegestaan om foto’s van schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, die zijn gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst, te maken en te verspreiden, zelfs voor commerciële doeleinden. Dit wordt de vrijheid van panorama genoemd. Het gaat dan om (2D) afbeeldingen van het werk, zoals het zich daar bevindt. Hiermee wordt bedoeld dat het werk onderdeel is van het straat- of stadsbeeld, zoals bijvoorbeeld een gebouw, een brug of een standbeeld. Andere voorwaarden zijn dat het werk niet uit zijn context mag worden gehaald en dat een bewerking niet is toegestaan. De vrijheid van panorama is neergelegd in artikel 18 van de Auteurswet, dat is gebaseerd op artikel 5 lid 3 onder h van de Auteursrechtrichtlijn 2001/29. Een tijdelijk, op een openbare plaats geëxposeerd werk valt overigens niet onder de betreffende regeling.

In België geldt sinds 2016 de vrijheid van panorama. Desondanks mag een afbeelding van het Atomium niet commercieel worden gebruikt. Ook Denemarken kent de vrijheid van panorama, maar hier mogen alleen gebouwen, in beeldvorm, vrij worden gereproduceerd. Kunstwerken die in het openbaar worden getoond, mogen alleen worden gereproduceerd als het kunstwerk niet het centrale onderwerp van de foto is en de reproductie niet wordt gebruikt voor commerciële doeleinden. Nu het bekende beeld van de Kleine Zeemeermin dat in Kopenhagen staat nog tot 2029 is beschermd onder het auteursrecht, mag een foto van dit beeld ook niet zomaar worden gebruikt.

In Frankrijk geldt een beperkte vorm van panoramavrijheid. Dit houdt in dat het in principe is toegestaan om, als natuurlijk persoon, foto’s van gebouwen en beeldhouwwerken te maken en deze openbaar te maken. Hieraan zijn echter wel voorwaarden verbonden. Zo moet het gebouw permanent op de openbare weg zijn geplaatst en mag de foto niet worden gebruikt voor commercieel gebruik. In dit praktijk komt het er echter op neer dat deze exceptie niet erg nuttig is.

Sinds 1993 is het auteursrecht op de Eiffeltoren vervallen, waardoor het is toegestaan om de Eiffeltoren te fotograferen. Het is echter verboden om de Eiffeltoren bij nacht te fotograferen en deze foto (voor commercieel gebruik) te verspreiden. De reden hiervoor is dat de verlichting auteursrechtelijk beschermd is. Deze verlichting werd ontworpen door Pierre Bideau en pas in 1985 toegevoegd en wordt op zichzelf als een kunstwerk gezien. Dit betekent dat je voor het gebruik van een foto van de verlichte Eiffeltoren toestemming moet vragen bij La Société d’Exploitation de la Tour Eiffel.

Le gallerie degli Uffizi
In Italië wordt de panoramavrijheid niet erkend. Om de rechtmatigheid van een reproductie van culturele werken die zich op een openbare plaats bevinden te beoordelen, moet worden gekeken naar de algemene auteursrechtwetgeving en de Codice dei beni culturali e del paesaggio (Cultural Heritage Code, CHC). Zo bevat de CHC bepalingen om het Italiaanse culturele erfgoed beter te beschermen en te bevorderen. Uit artikel 107 en 108 van de CHC volgt dat degene die afbeeldingen wil gebruiken van werken die tot het Italiaanse culturele erfgoed behoren, toestemming moet vragen aan de bevoegde instantie. Hiertoe behoren het ministerie, de regio’s en andere publieke organen. Zodra deze toestemming is gegeven, moet er aan de desbetreffende instantie een vergoeding worden betaald. Voor het maken van commerciële foto’s of video’s in Parco Archeologico Di Pompei, is bijvoorbeeld toestemming van de administratie nodig. Het maken van video’s en foto’s is in dit geval alleen toegestaan voor persoonlijk gebruik.

Recent zijn de artikelen 107 en 108 van de CHC ook door Le gallerie degli Uffizi als juridische basis gebruikt. Le gallerie degli Uffizi heeft namelijk het Franse modehuis Jean Paul Gaultier aanklaagt voor het, zonder toestemming, gebruiken van afbeeldingen van ‘De geboorte van Venus’ van Botticelli voor zijn Le Musée-collectie. De schadevergoeding die wordt gevorderd, kan oplopen tot meer dan 100.000 euro. Nu het schilderij van Botticelli in het bezit is van het museum, had Jean Paul Gaultier op grond van de Cultural Heritage Code toestemming moeten vragen aan het museum voor het gebruik van het beroemde schilderij. 

Gebleken is dat de vrijheid van panorama niet in elk land wordt erkend, dan wel even uitgebreid is. Als je een foto maakt van een bepaald werk en je wilt deze foto verspreiden, dan moet je goed nagaan of dit is toegestaan. Voor foto’s van de verlichte Eiffeltoren, het Atomium, de Kleine Zeemeermin, Parco Archeologico Di Pompei en de schilderijen en beeldhouwwerken in Le gallerie degli Uffizi geldt in ieder geval dat je deze niet, zonder toestemming, voor commerciële doeleinden mag gebruiken. In Nederland kan je in ieder geval met een gerust hart foto’s blijven maken van de Erasmusbrug, het depot Boijmans van Beuningen en het Inntel Hotel in Zaandam. Maar als je bij je volgende bezoek aan Parijs langs de Eiffeltoren loopt en de verlichting gaat aan, dan zal er na het lezen van dit artikel ook bij jou een lampje gaan branden. Vanaf dat moment is voorzichtigheid geboden met het maken en verspreiden van je kiekje.

Eline Cremers