Intellectuele eigendomsrechten in actie
Vandaag, 6 april, is het The International Day of Sport for Development and Peace (IDSDP).
Dit jaar is het thema “Scoren voor Mensen en de Planeet”. Sport heeft het vermogen om de wereld te veranderen; het is een fundamenteel recht en een krachtig instrument om sociale banden te versterken en duurzame ontwikkeling en vrede, maar ook solidariteit en respect voor iedereen te bevorderen.
Sport brengt mensen samen en laat ze voor even al hun problemen vergeten. Door het hele land worden oranje vlaggetjes opgehangen als Oranje door is naar het WK, we juichen met z’n allen als de Nederlandse sporters medailles hebben gewonnen op de Olympische spelen en huilen samen als de favoriete sportclub een wedstrijd verliest.
Maar ook voor intellectuele eigendomsrechten en marketing is sport belangrijk. De impact van sport is enorm en het heeft een megabereik. Als Cristiano Ronaldo op een WK voetbal een flesje Coca Cola afkeurend wegschuift tijdens een persconferentie, gaat deze actie de hele wereld over. Niet alleen het merkenrecht is in sport te vinden, maar ook het octrooirecht, het auteursrecht, het portretrecht en het modellenrecht.
Merkenrecht
Grote sportevenementen, zoals Wereldkampioenschappen, Europese kampioenschappen en de Olympische Spelen dragen bij aan de groeiende verkoop van producten van sportmerken, zoals NIKE, Adidas en Puma. Merken worden veel gebruikt voor marketing en de ontwikkeling van sportactiviteiten. Een merk kan namelijk een symbool worden van een bepaalde levensstijl of een bepaald gedrag. Wanneer een bedrijf een prestigieus sportevenement, zoals de FIFA World Cup of de Olympische Spelen sponsort, kan dit bedrijf of een specifiek product daarvan worden gekoppeld aan de reputatie en de dynamiek van dat evenement.
Ook veel sporters hebben een eigen merk. Zo heeft Cristiano Ronaldo verschillende merkregistraties voor onder andere “Cristiano Ronaldo” en “CR7,” en heeft Lionel Messi, naast verschillende beeld- en woordmerken, zelfs zijn handtekening als merk geregistreerd. Ook Michael Schumacher heeft zijn handtekening geregistreerd. Andere bekende sporters en sportclubs die een (bij)naam als merk hebben geregistreerd zijn: Marlou van Rhijn met “Blade Babe”, Conor McGregor met “The Notorious”, Michael van Gerwen met “Mighty Mike”, NAC Breda met “De parel van het zuiden”, de KNVB met “OranjeLeeuwinnen”, Rafael Nadal, Roger Federer, David Beckman, Serena Williams, Björn Borg en Lewis Hamilton.
Naast het registeren van een (bij)naam is het ook mogelijk om een houding als merk vast te leggen, zoals Usain Bolt heeft gedaan. Maar hij is niet de enige. Zo heeft Kylian Mbappé de manier waarop hij een doelpunt viert als merk vastgelegd. Ook Nike heeft een houding beschermd onder het merkrecht. Nike heeft namelijk een dunkende Michael Jordan als merk vastgelegd voor “Air Jordan”.
Merkregistratie Usain Bolt Merkregistratie Air Jordan Merkregistratie Mbappé
Het is dus mogelijk om, naast logo’s en woorden, een kenmerkende houding te beschermen onder het merkrecht. Dit valt onder de categorie beeldmerk.
Octrooirecht
Een uitvinding kan worden beschermd middels het octrooirecht. Om voor bescherming in aanmerking te komen, moet een uitvinding aan drie eisen voldoen, te weten: nieuwheid, op uitvinderswerkzaamheid berusten en toepasbaarheid op het gebied van nijverheid (artikel 2 Rijksoctrooiwet 1995). Dit houdt in dat een uitvinding voor de datum van de octrooiaanvraag niet eerder openbaar is gemaakt, dat de uitvinding voor de zogenoemde vakman niet voor de hand mag liggen en dat het echt mogelijk is om de uitvinding te maken.
Nu is het nog zo dat voor elk land een apart octrooi nodig is. Vanaf 1 juni 2023 zal het unitair octrooi worden geïntroduceerd en wordt het United Patent Court (UPC) opgericht. Het unitair octrooi biedt de mogelijkheid om via één registratie octrooibescherming te verkrijgen voor 17 aangesloten Europese landen.
Ook op het gebied van sport zijn er veel octrooien te vinden. Zo komt een van de oudste octrooien (US-1138684-A) op tapdansschoenen al uit 1915 en komt het eerste octrooi (US1718305) voor een bal die speciaal was ontworpen voor “basketbal” uit 1929.
. 
Octrooi voor tapdansschoenen uit 1915
Verder zijn er veel octrooien te vinden die zijn gerelateerd aan golf, zoals voor golfclubs. Volgens de website van de U.S. Patent en Trademark Office (USPTO) zijn er sinds 1976 zelfs al meer dan 22.000 octrooien geregistreerd die aan golf zijn gerelateerd.
Een andere populaire sport voor octrooien is padel. Padel heeft zelfs een aparte klasse in het octrooiclassificatiesysteem gekregen. Zo zijn er bijvoorbeeld octrooien op padel-rackets, op de structuur van padelbanen en op apparaten die zorgen dat de padel-ballen de juiste druk hebben.
Andere sport- en trainingsuitrustingen waar een octrooi op rust zijn onder meer een bobslee, startblokken, stopwatches en fitnessapparatuur. Maar er is bijvoorbeeld ook een octrooi te vinden voor een waterpolo cap. Naast octrooien op sportattributen en speelvelden/banen is ook de technologie die de baan van de bal volgt, zoals bij voetbal en tennis door een octrooirecht beschermd. Een dergelijk systeem wordt ook wel het Hawk-eye systeem genoemd. Dit systeem kan onder andere waarnemen of de bal over de lijn is gegaan.
. 
Octrooi voor waterpolo cap Octrooi voor Hawk-eye systeem
Daarnaast is het zelfs mogelijk om sportdranken en spieropbouwende- en voedingssupplementen te beschermen onder het octrooirecht.
Auteursrechten
Acties en bewegingen van sporters zijn meestal niet het gevolg van de creatieve keuzes van een sporter, maar eerder het gevolg van bepaalde reacties of reflexen. Wanneer een bepaalde sportprestatie, zoals een bepaalde manier van scoren, auteursrechtelijk beschermd zou zijn, zou niemand meer op dezelfde wijze een doelpunt kunnen maken. Het is daarom ook niet mogelijk om een (simpele) dansmove onder het auteursrecht te beschermen, wel is het mogelijk om een choreografie als geheel te beschermen.
Daarnaast is het mogelijk dat de esthetische kenmerken van een gebruiksvoorwerp voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking kunnen komen. Hierdoor zouden ook sporttoestellen auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten. Begin dit jaar heeft het Gerechtshof Den Haag ook een uitspraak gedaan over turntoestellen. Het Hof is van oordeel dat in deze zaak de springtafel een intellectuele schepping is en dat deze auteursrechtelijke bescherming geniet. Voor de herenbrug, springplank, ringtoestel en evenwichtsbalk is er geen sprake van inbreuk en derhalve zijn de vorderingen voor deze overige turntoestellen niet toewijsbaar.
Portretrecht
Het komt vaak voor dat bedrijven gebruik willen maken van de populariteit en het succes van een sporter. Zij willen dan commercieel gebruik maken van de bekendheid van deze sporter en gebruiken vaak het portret van de betreffende atleet. Het portretrecht is het recht van de geportretteerde om, in sommige gevallen, de publicatie van het portret te voorkomen. De afgelopen jaren zijn er meerdere zaken geweest die zagen op het portretrecht van sporters, zoals in de zaak tussen Max Verstappen en Picnic. De Hoge Raad heeft uiteindelijk geoordeeld dat een afbeelding van een lookalike, bijvoorbeeld in een film of reclamespotje, onder bepaalde omstandigheden een portret kan zijn van de persoon op wie hij lijkt. Dat is het geval indien de persoon in de lookalike wordt herkend en dat de mogelijkheid tot herkenning door bijkomende omstandigheden is vergroot, bijvoorbeeld door het gebruik van grime en bepaalde kleding. De Hoge Raad oordeelde dat in het geval van het filmpje van Picnic sprake was van een portret van Max Verstappen.
Een anders voorbeeld, en mogelijk ook een van de bekendste, is de zaak Cruijff/Tirion. Tirion had een geïllustreerd fotoboek van Cruijff uitgegeven met de titel “Johan Cruijff – De Ajacied”. Johan Cruijff had hiervoor echter geen toestemming gegeven en was het er niet mee eens dat zijn portretten in dit boek waren gebruikt. Tirion beriep zich echter op de vrijheid van meningsuiting en informatievrijheid. De Hoge Raad bepaalde uiteindelijk in 2013 dat Cruijff recht had op een redelijke vergoeding voor commercieel gebruik van zijn portret. De foto’s mochten wel gebruikt worden, maar Cruijff kon wel aanspraak maken op een redelijke vergoeding.
Modellenrecht
Een modelrecht beschermt het uiterlijk van nieuwe en onderscheidende producten. Om voor een modelrecht in aanmerking te komen moet een model nieuw zijn en een eigen karakter hebben. Een tekening of model wordt als nieuw beschouwd, indien er geen identieke tekening of identiek model op de markt was voordat het model werd aangevraagd. Voor het eigen karakter moet naar het zogeheten Umfeld (vormgevingserfgoed) worden gekeken. De algemene indruk van het model die bij de geïnformeerde gebruiker wordt gewekt, moet verschillen van de algemene indruk van tekeningen of modellen die eerder aan het publiek beschikbaar zijn gesteld. Een modelregistratie is vijf jaar geldig en kan telkens met vijf jaar worden verlengd, tot een maximum van in totaal 25 jaar.
De invloed van het modelrecht in de sport is enorm. Met een modelrecht kan een merk er onder andere voor zorgen dat sportprestaties worden verbeterd, dat technologie stijlvol wordt en dat het merk succesvoller wordt dan andere merken.
In het zwemmen zijn meerdere producten, onder andere van het merk Speedo, te vinden die zijn beschermd onder het modelrecht, waaronder badpakken, zwembroeken, brilletjes, badmutsen etc.
Modelrecht op een badpak (Speedo)
Natuurlijk zijn er ook meerdere sportschoenen en sportkleding, bijvoorbeeld van de merken Asics, Nike, Adidas en FILA, te vinden die bescherming genieten onder het modelrecht.
Het is dus wel duidelijk dat intellectuele eigendomsrechten van belang zijn voor sport. Of het nu gaat om de vormgeving van sportaccessoires, de technische (hulp)middelen die worden gebruikt in de sport of om het commercieel uitventen van de bekendheid van grote sporthelden, IE komt steeds weer om de hoek kijken. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je je bij je volgende hardlooprondje druk hoeft te maken over IE; een breuk in een van je ledematen is op dat moment nog waarschijnlijker, dan dat je inbreuk maakt op een van deze rechten. Maar sta je op het voetbalveld en heb je net zo’n fraai doelpunt gescoord dat je je even Kylian Mbappé waant, pas dan wel op met juichen. Straks zit een van zijn advocaten mee te kijken en kun je een forse boete aftikken.
Eline Cremers