Over de territoriale bevoegdheid van de Franse rechters in het kader van het consumentenrecht
L’origine du monde (“de herkomst van de wereld”) – Dit is de titel van het schilderij van de Franse kunstschilder Gustave Courbet dat een geschiedenisleraar, een leek op het gebied van kunst, onlangs op zijn Facebook ‘wall’ postte. Facebook besloot vervolgens het account van deze man te sluiten; de post van het schilderij werd door het sociale netwerk namelijk als schokkend ervaren. De Franse Facebook gemeenschap beschouwde deze beslissing van Facebook als een ontoelaatbare beperking van de vrijheid van meningsuiting. Facebook Frankrijk, Facebook UK Ltd en Facebook Inc werden gedaagd voor de Tribunal de Grande Instance (de rechtbank) te Parijs.
Facebook Inc. verzocht in haar conclusies om “vast te stellen dat de TGI te Parijs niet bevoegd is van het huidige geschil kennis te nemen, ten gunste van de rechterlijke instanties van Californië, en om meneer X te verzoeken zich tot een ander gerecht te richten“.
De algemene voorwaarden van Facebook, die bij aanmelding op Facebook door alle gebruikers van Facebook geaccepteerd dienen te worden, bepalen immers dat uitsluitend de rechtbank van het noordelijke district van Californië óf de rechtbank van het San Mateo district bevoegd is.
In zijn beslissing van 5 maart 2015[1], heeft de Parijse rechter allereerst bevestigd dat het contract tussen Facebook en de gebruiker gekwalificeerd moet worden als een toetredingscontract om lid te worden van het sociale netwerk Facebook en dat op dit ’toetredingscontract’ met particuliere eindgebruikers consumentenrecht van toepassing is. Facebook plukt namelijk de vruchten van het toetredingscontract waarbij geen samenhang bestaat tussen de professionele activiteiten van meneer X en Facebook.
Omdat het consumentenrecht van toepassing is, kan Facebook zich niet beroepen op clausules in haar algemene voorwaarden waarin zij het recht en de bevoegdheid van een specifieke rechtbank vaststelt. Een kort overzicht van de gevolgen die dit heeft:
- Een principe
De territoriaal bevoegde instantie in het Franse recht is die van de plaats of woonplaats van de verweerder (niettegenstaande eventuele andersluidende bepalingen zoals de mogelijkheid om eveneens te kiezen voor – in verbintenisrechtelijke gevallen – de plaats waar de levering van goederen of de uitoefening van diensten plaatsvindt, en in het geval van onrechtmatige daad de plaats waar de schade is ontstaan).
- Een beperkte uitzondering
Krachtens artikel 48 van de Code de procédure civile (Frans wetboek van Burgerlijke rechtsvordering) gelden de clausules die direct of indirect afwijken van de territoriale bevoegdheidsregels alleen tussen consumenten. Dit artikel voorziet echter enkel in interne bevoegdheidsregels (binnenin het Franse territoir) en is niet, zoals in de hierboven genoemde beslissing, toepasbaar in internationale geschillen tussen een Franse consument en een buitenlandse (professionele) wederpartij.
- Afbakeningen
Op het gebied van het consumentenrecht beperken meerdere regels de geldigheid van forumkeuzeclausules vanwege het principe van bescherming van de zwakkere partij.
Het Europese Unierecht beschermt consumenten. Zo verbiedt Richtlijn 1215/2012 (de vervanger van Richtlijn 44/2001, ook wel Brussel 1, betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken) in art. 19 om, door middel van een voorafgaande clausule, af te wijken van bevoegdheidsregels als consumentenrecht van toepassing is op de rechtsverholuding.In het Franse recht bestaan er twee mechanismen die de consument beogen te beschermen:
– De territoriale bevoegdheidsregels schrijven bijvoorbeeld het verbod op forumkeuzeclausules voor in het kader van een situatie van huis-aan-huisverkoop.
– Artikel L. 132-1 van de Code de la consommation (Franse consumentenwet) verbiedt oneerlijke bedingen en artikel R-132-2 van hetzelfde wetboek merkt clausules met als onderwerp “het afbreken of verhinderen van de uitvoering van acties inzake vorderingen of rechtsmiddelen voor de consument” als ‘oneerlijk’ aan.
De clausule die was opgenomen in de algemene voorwaarden van Facebook maakt het zeer moeilijk voor een Franse consument om tegen Facebook actie te ondernemen en is daarom terzijde geschoven vanwege zijn oneerlijke karakter[2].
- Vaststelling van de bevoegdheid bij internationale geschillen
De rechter bepaalt dus zijn of haar bevoegdheid in het licht van artikel 4 van Richtlijn 44/2001 van 22 december 2000 en bepaalt de bevoegdheid van de rechter door toepassing van het recht van de lidstaat die bevoegd is wanneer de verweerder zijn of haar woonplaats in een derde land heeft.
Artikel L.141-5 van de Code de la consommation (Franse consumentenwet) stelt echter dat “de consument naar eigen goeddunken naar het gerecht kan stappen dat territoriaal bevoegd is krachtens het wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, of naar het gerecht van de plaats waar hij/zij woont op het moment van het sluiten van het contract óf naar het gerecht van de plaats waar de eventuele schade is ontstaan“. Om die reden bepaalde de Franse rechtbank te Parijs zich bevoegd om kennis te nemen van het geschil dat meneer Frédéric X. tegen het bedrijf Facebook Inc gestart is, zonder daarbij verder op de argumenten van de partijen in te gaan.
L’origine du monde is daarmee ook feitelijk het einde voor het bedrijf Facebook Inc. wat betreft de mogelijkheid om in geschillen met Europese consumenten de onbevoegdheid van Europese rechters in te roepen.
Camille Rideau – Joyce Elise van der Holst
[1] TGI te Parijs, 4e kamer – 2e sectie, beslissing van de rechter van 5 maart 2015, Frédéric X c. Facebook Inc
[2] Deze beslissing moet gezien worden in het opzicht van het arrest van het gerechtshof te Pau van maart 2012 waarin de toepassing van deze clausule opzij werd geschoven omdat de internetgebruiker in deze zaak geen kennis had van de clausule.